Navršile su se 62 godine od smrti Milutina Milankovića, jednog od najčuvenijih srpskih naučnika, kojeg je NASA uvrstila među 15 najvećih umova svih vremena koji su proučavali Zemlju.N
Milanković je umro na današnji dan 1958. godine u Beogradu. Bio je prvi srpski doktor tehničkih nauka, a u sferi njegovih interesovanja bile su matematika, astronomija, klimatologija i geofizika.
Bio je dopisni član Srpske kraljevske akademije, a 1923. godine je predložio reformu julijanskog kalendara, koju je Pravoslavna crkva prihvatila.
Milanković je napravio najtačniji kalendar prema kojem tropska godina traje 365 dana, pet časova, 48 minuta i 48 sekundi, a podršku su mu pružili klimatolog Vladimir Petrovič Kepen i geofizičar Alfred Vegener.
Njemu u čast, jednom krateru na tamnoj strani Mjeseca dato je njegovo ime, što je zvanično usvojeno na kongresu Međunarodne astronomske unije 1970. godine u Brajtonu. Ista organizacija je 1973. u Sidneju donijela odluku da i jedan krater na Marsu bude nazvan po ovom srpskom velikanu.
Asteroid koji su otkrili srpski astronomi 1936. godine prvobitno nazvan “1936 GA” preimenovan je 1979. godine u “1605 Milanković”.
Evropsko geofizičko društvo je 1993. godine ustanovilo Medalju Milutin Milanković, koja se dodjeljuje naučnicima za izuzetne zasluge u dugoperiodičnom proučavanju i modeliranju klime. Od 2003. godine, ovu medalju za geonauke dodjeljuje EU.
Američki naučnici Džon Imbri i Ketrina Palmer Imbri objavili su knjigu “Ledeno doba: rješenje tajne”, u kojoj su priznali tačnost Milutinove teorije.
Mnogi skupovi su nazvani po ovom velikanu, a 1993. godine je ustanovljena Medalja Milutin Milanković, koju dodjeljuje Evropsko geofizičko društvo. Godine 2004. njegov lik je krasio poštanske markice bivše Srbije i Crne Gore, a sedam godina kasnije novčanicu od 2.000 srpskih dinara.
Ulica na Novom Beogradu zove se Bulevar Milutina Milankovića.
– Kao što munja u tamnoj noći obasja putniku ceo horizont pred njim, tako se takvom munjom u mozgu genijalnog čoveka otvaraju u nauci novi vidici i otkrivaju nove oblasti nauke” i “Naša atmosfera, o tome nema sumnje, ženske je prirode, ona treperi pod žarkim poljupcem Sunca, često se naoblači i namrgodi, a kadgod huče, besni i zipara – neke su od njegovih misli.
Ovaj najcitiraniji srpski naučnik je stvarao u maloj sobici u Kapetan Mišinom zdanju na Beogradskom univerzitetu koristeći samo olovku, papir, šiber i logaritamske tablice.
Posljednji tekst koji je napisao predstavlja ogled o narodnoj pjesmi “Smrt Kraljevića Marka”, što pokazuje njegovu svestranost.
Nakon Milutinove smrti, neki naučnici su osporili njegovu astronomsku teoriju, ali 10 godina kasnije su ponovo počeli da je razmatraju. Rasprava je okončana 1972. godine i dokazana je ispravnost Milankovićevih ciklusa.
Milanković je uveo matematičko modelovanje u građevinarstvo, a njegov patent je “Prilog teoriji armiranobetonskih nosača”.
Milutin Milanković je rođen u imućnoj porodici zemljoradnika 28. maja 1879. godine u selu Dalj, koje se nalazi na Dunavu, a osim sestre bliznakinje Milene, imao je još tri brata i dvije sestre.
Pošto je bio osjetljiv, nije išao u školu, već su ga podučavale guvernante i privatni učitelji. Na nagovor profesora matematike upisao je studije građevine u Beču, koje je završio šest godina kasnije sa najboljim ocjenama.
Milanković se 1910. godine preselio u Kraljevinu Srbiju i postao njen državljanin.
Oženio se Hristinom Topuzović iz Šapca, ali kada je počeo Prvi svjetski rat, on je, kao državljanin Kraljevine Srbije, bio uhapšen i prebačen u logor Nežider u istočnoj Austriji, odakle je oslobođen uz pomoć njegovog bečkog profesora Emanuela Čubera, ali je zarobljeništvo proveo u Budimpešti, u koju je došao nakon šest mjeseci provedenih u logoru.
Milanković je 1916. godine objavio rad “Ispitivanje klime planete Mars”, pa je dokazao da Crvena planeta ima ekstremnu klimu zbog koje na njoj nije moguć civilizovani život. Osim ove planete, proučavao je klimatske uslove na Merkuru i Veneri.
Ustanovio je astronomsku teoriju klime kao generalnu matematičku teoriju osunčavanja. Godine 1918. patentirao je “Betonski zid” u Mađarskoj.
Milanković i njegova porodica vratili su se 1919. godine u Beograd. Postao je redovni profesor nebeske mehanike na Univerzitetu, 1925. je proglašen za redovnog člana Srpske kraljevske akademije, 1927. je bio dekan na Filozofskom fakultetu, dok je 1948. izabran za predsjednika Srpske akademije nauka i na toj funkciji ostao do 1958.
Milanković je počeo da piše naučnopopularni roman “Kroz vasionu i vekove” u vidu pisama nepoznatoj dami. Djelo govori o klimatologiji, astronomiji i nauci uopšte. U njemu je obrazložio svoju astronomsku teoriju klime.
Napravio je matematički model Zemlje, koju je smatrao čvrstim, fluidnim i elastičnim tijelom. Izveo je jednačine poznate kao Milankovićeva teorema, a 1932. godine objavio je rad “Numeričko izračunavanje sekularne putanje Zemljinih polova rotacije”.
Kralj Aleksandar Prvi Karađorđević odlikovao je Milankovića Ordenom Svetog Save trećeg reda, a kralj Petar Drugi Jugoslovenskom krunom trećeg reda.
Milanković je 1939. godine započeo životno djelo u kojem je objedinio sva proučavanja koja je zapisivao u knjigama i sveskama – “Kanon osunčavanja Zemlje i njegova primena na problem ledenih doba”, koji je 1941. objavila Srpska kraljevska akademija.
Odbio je da potpiše Apel srpskom narodu i podrži njemačku okupaciju zemlje.
Milutin Milanković doživio je 1958. godine moždani udar i preminuo u 80. godini u Beogradu, gdje je i sahranjen. Osam godina kasnije, njegovi posmrtni ostaci prebačeni su u rodni Dalj i sahranjeni u porodičnoj grobnici na pravoslavnom groblju na obali Dunava, kako je i želio.
/RTRS/
