Švedski hemičar, industrijalac, filantrop i pronalazač Alfred Bernard Nobel /1833-1896/, koji je pronalaskom dinamita stekao ogromno bogatstvo, rođen je na današnji dan 1833. godine.
Želeći da se dinamit koristi isključivo u mirnodopske svrhe, testamentom je ostavio fond od 9,2 miliona dolara za dodjeljivanje nagrada za izuzetna dostignuća u fizici, hemiji, medicini, književnosti i zalaganju za mir.
Prvu Nobelovu nagradu Švedska kraljevska akademija nauka dodijelila je 1901, pet godina poslije smrti Alfreda Nobela. Od 1969. godine Akademija dodjeljuje i nagradu za ekonomiju, dok nagradu za mir dodjeljuje Nobelov komitet u Oslu.
Nagrada za ekonomiju, koja se ne nalazi među osnovnih “Nobelovih pet” zapisanih u testamentu, dodjeljuje se od 1968. godine, kada je Švedska narodna banka obilježavala 300 godina postojanja.
Banka je tada donirala veliku sumu novca Nobelovoj fondaciji da uspostavi nagradu za ekonomiju, pa je priznanje za ekonomske nauke prvi put dodijeljeno sljedeće godine /1969/.
U testamentu koji je Nobel napisao godinu dana pred smrt navodi se: “Ovaj kapital, kojim će izvršilac testamenta raspolagati u vrijednosnim papirima, trebao bi da bude temelj za fond čija će godišnja kamata biti podijeljena kao nagrada onima koji su u protekloj godini učinili najviše koristi za čovječanstvo. Kamata će biti podijeljena na pet jednakih dijelova”.
Nobel je u svom testamentu napisao i da je njegova izričita želja da se pri dodjeli ne gleda na pripadnost naciji, već da nagradu dobije najzaslužniji.
Navedeno je i ko je zadužen za dodjelu nagrada – Švedska kraljevska akademija nauka određuje laureata iz oblasti fizike i hemije, kao i književnosti, Institut Karolinska iz medicine, a posebni odbor norveškog parlamenta imenuje dobitnika nagrade za mir.
Nobel je bio veoma uspješan pronalazač, a njegovi pronalasci raznovrsni i pokriveni sa 355 patenata.
Godine 1867. uspio je da sastavi eksploziv koji je mogao kontrolisati, pa ga je patentirao pod nazivom dinamit. Dinamitom i još jednim kasnijim patentom – praskavom želatinom, koji je bio moćniji i od dinamita, zaradio je bogatstvo koje je kasnije ostavio u nasljeđe.
“Predstavili su me kao `genija zla`, kao `trgovca smrću`, a ja sam samo radio za dobrobit čovječanstva. Jedini cilj mog života bio je da širim znanje, uvjeren da to znači, prije svega, širiti blagostanje”, pisao je Nobel 1896. godine, pred kraj života, svom bratiću.
Godine 1884. izabran je za člana Švedske kraljevske akademije nauka, koja će kasnije birati dva laureta Nobelove nagrade, a 1893. dobio je i počasni doktorat Univerziteta u Upsali.
U periodnom sistemu elemenata, hemijski element sa rednim brojem 102 nazvan je po njemu – nobelijum.
Veći dio svog život Nobel je proveo u Parizu, a 1891. godine preselio se u Sanremo.
Nekoliko godina kasnije kupio je fabriku oružja i željezaru “Bofors”, izgradio vilu i pripremao se za selidbu u Švedsku.
U tim planovima spriječila ga je iznenadna smrt zbog krvarenja u mozgu 10. decembra 1896. godine.
/SRNA/
